बरालिएको मन र पागलपनको पराकाष्ठा : नियात्रा भाग १

कोदारी, तातोपानी (सिन्धुपाल्चोक)
शनिबार, २०६१ चैत्र १३

रातको ८ बज्यो । यस बेला तातोपानी बजार सुतिसकेको छ । ताप्लेजुङ्ग लजमा छु । भर्खरै खाना खाएर कोठामा उक्लिएँ । तीन सुक्खा रोटी र तरकारी - एक शेर्पिनी बालाले पकाएकी । नाम थाहा भएन, तर फरासिली शेर्पिनी दिदी र यस लजका हँसिला, रसिला, ठट्यौला मालिककी शायद एक्ली छोरी । एक किशोरी, जो आफ्नो अधिकांश समय ग्राहकको सेवा गर्दै बिताउँछे - खाना पकाउँदै, पस्कँदै र जूठा भाँडा पखाल्दै । शायद घरायसी कामको चाप र व्यस्तताले उसलाई विद्यालयमा जानेसम्म फुर्सत छैन । तैपनि ऊ खुशी देखिन्छे, अति प्रसन्न । मुस्कुराइरहन्छे । उसैका बाबुले अघि मेरो कानमा सुटुक्क भनेका - उसको भाग्यमा तीन लोग्नेमान्छेहरू छन् रे !

कोठाको झ्याल खुल्लै छ । अँध्यारोले खासै दृश्य नदेखिए पनि आवाज त सुनिन्छ । भोटेकोशी एक सुरले सुसाइरहेको छ । त्यसो त इन्द्रावती र सुनकोशी पनि सुरमा सुर मिलाएर सुसाएको हिजो रातभरि मैले सुनेकै हुँ - केही अंश बिपनीमा, बाँकी अंश सपनीमा ।

हिजो होलीको दिन । होली - जसको परिभाषै फरक भाइसक्यो आजभोलि । होली अब त्यो पवित्र चाड रहेन । होलीले विकृत रुप लिइसक्यो । होली असभ्यताको प्रतीक बनिसक्यो । विशेष गरेर काठमाडौंमा, जहाँ मैले जिन्दगीका धेरै वर्षहरू बिताइसकेको छु । जब होली आउँछ, मेरो गुप्तबास शुरु हुन्छ । कस्तो अचम्म ! म एक जवान पुरुष, नवयुवक । मलाई त रहर लाग्नुपर्ने, उत्सव मनाउन मन लाग्नुपर्ने । लोलाले यवतीहरूलाई भिजाउँदै उनीहरूको हात समाएर अनुहारभरि अबीर पोत्ने - यो मेरो दिनचर्या हुनुपर्ने यस्तो समयमा ।

तर त्यस्तो भएन । न कहिल्यै भएको छ । यस वर्षको होलीले त मलाई काठमाडौं उपत्यका छोडेर भाग्न प्रेरित गर्‍यो । कतै एकान्तमा, कुनै अज्ञात गन्तव्यमा - जहाँ म बाहेक मेरो अरु कोही नहोस्, जहाँ म आफूसँग चाहे जति समय बिताउन सकूँ । जहाँ मेरो दुनियाँ नै अलग होस् ।

झोलामा केही जोर कपडा र यात्रामा आवश्यक पर्ने सामग्री हालेर मध्यान्हको समयमा म निस्कन्छु रत्नपार्कतिर । मलाई आफ्नो यात्राको विषयमा कुनै ज्ञान छैन । सडक खालीखाली छ । शायद सवारी चालकहरू पनि होलीको दिनमा आराम गर्छन् । मलाई थाहा भएन । रत्नपार्कमा सवारी साधनहरू सीमित छन् - अधिकांश उपत्यकाभित्रै चल्ने । बाँकी केही भक्तपुर र त्यहाँभन्दा टाढा भए बनेपा-धुलिखेलसम्म, बस् । चर्को घाम लागेको छ । घामै छल्न भए पनि एउटा गाडीमा सुटुक्क चढ्नु छ । बेनेपाको गाडीमा फुत्त पस्छु । दिनको १ बजेतिर गाडी हिंड्न शुरु गर्छ । कोटेश्वर पार गरेर भक्तपुरलाई छिचोल्दै अरनिको राजमार्गमा हामी हुँइकिन्छौं । बिस्तारै उपत्यका छोडिन्छ, उकालो लागिन्छ, र नयाँ जिल्ला काभ्रेपलान्चोक प्रवेश गरिन्छ । अरनिको राजमार्गमा मेरो यो यात्रा पहिलो होइन । दुई-तीन वर्ष पहिले चरिकोट जाँदा यो बाटो म हिंडिसकेको छु ।

गाडी तीव्र गतिमा कुदिरहँदा म झ्यालबाट बाहिर हेर्दैछु । यात्रामा मेरा आँखा खुला रहन रुचाउँछन् । त्यसैले होला, यात्राको लागि मलाई रातको अँध्यारोभन्दा दिनको उज्यालो बढी मनपर्छ । तर शायद म प्राकृतिक सौन्दर्य मात्र अवलोकन गर्दिनँ । हरेक यात्रामा मेरो मनको आँखा पनि उघ्रन्छ । कहिले विगतको यादमा हराउँछु । भवविह्वल हुन्छु । हाँस्छु । मुस्कुराउँछु । कहिले अथाह भविष्यको कल्पनामा मग्न हुन्छु, दङ्ग पर्छु । अनि तुलना गर्न मन लाग्छ जिन्दगीलाई हरेक यात्रासँग । मेरो यात्रामा कुनै तनाव हुँदैन, कुनै हतार हुँदैन । मेरो यात्रा हरेक जिन्दगीभन्दा केही पृथक, एक सुखद अनुभव भइदिन्छ ।

बनेपा आइपुग्छ । बजार बन्द छ । गाडीहरू चलेका छैनन् । तर काठमाडौंको होली प्रथा त्यहाँ नपुगेको भने होइन । हामी गाडीभित्र बसेका मान्छेलाई पनि त्यहाँका बालबालिका र युवाहरू पानी छ्याप्छन् , भिजाउँछन् । खलाँसी भाइले 'तपाईंहरू जहाँ जानु हो जानू, गाडी यहाँभन्दा पर जाँदैन' भनेर हामीलाई विदा गरिदिन्छ । देख्छु - एउटा जीप जस्तो, पछाडिको भाग खाली भएको मोटर मान्छेहरूले खचाखच भइसकेको छ । तर त्यसको चालक पाँचखाल र दोलालघाटसम्म पुग्ने यात्रीहरू बटुल्न अझै व्यस्त छ ।

बनेपा शहर सुनसान छ, रौनकविहीन । र दिन अझ पनि धेरै बाँकी छ । त्यसैले मलाई त्यहाँ बस्न मन लाग्दैन - काठमाडौं जस्तै, काठमाडौंबाट धेरै नजीक त्यस शहरमा । मलाई लाग्छ शायद दोलालघाट त्यसको उत्तम विकल्प हुनेछ । उभिएरै भए पनि जाने आँट गर्छु र चढ्छु त्यस मोटरमा । माथि समाउनलाई फलामको डन्डा छ, त्यसभन्दा माथि खुला आकाश । भूइँमा टेक्नलाई ठाउँसम्म छ । सुविधा पटक्कै छैन । हामी सबैलाई बाधा परिरहेको छ - विशेष गरी हाम्रा महिला सहयात्रीहरू र एक बिरामी बालकलाई । तैपनि हामी हाँस्दै-हसाउँदै छौं । मेरा लागि यस यात्रामा सबै बिराना छन् , तर मलाई त्यस्तो लाग्दैन । सबै आफ्नै जस्ता लाग्छन् । ठाउँ-ठाउँमा हामीलाई भिजाउने प्रयत्न जारी रहन्छ - शायद राजमार्गको होली प्रचलन पनि यस्तै हो ! सवा एक घण्टाको यात्रापछि दोलालघाट आइपुग्छ । जीउ धुलोले ढाकिएको छ । टाउको हल्का दुखेको छ । बसपार्कमा उत्रेपछि कहाँ जाने टुङ्गो छैन ।

भर्खर ३ बज्यो । दिन अझ धेरै बाँकी छ । तर दोलालघाटभन्दा उता गाडीहरू शायद आज चल्दैनन् । त्यसैले जानी-नजानी बसपार्क छेउको पातलो बस्ती छिचोल्दै म लाग्छु एउटा लजको खोजीमा । केही बेर उक्लेपछि उकालै समाप्त हुन्छ, जहाँ त्रिवेणी आकारको एक ढिस्को छ । त्यहाँ केही पसलहरू छन् र त्रिवेणी नाम गरेकै एउटा तामाङ्गहरूको लज पनि । त्रिवेणीमा झोला बिसाउँछु, खाजा खान्छु र बास माग्छु । बायाँतिर हेर्छु, इन्द्रावती सुसाउँदै छ, केही शान्त मुद्रामा । मेलम्ची पनि भन्छन् त्यस नदीलाई - जसको खानेपानी काठमाडौंसम्म पुर्‍याउने गुरु योजना छ क्यारे । कठै, त्यसपछि त्यो नदी सुक्यो भने ! तर तामाङ्ग दाइ भन्छन - 'नदी हो, कहाँ सुक्छ ? खहरे खोला हो र सुक्नलाई ?'

पारि दायाँपट्टि सुनकोशी सुसाउँदै छ - अलि ठूलो आवाजमा । इन्द्रावती र सुनकोशीको संगम विन्दु नै दोलालघाट रहेछ । यहाँ माछा प्रशस्त पाइँदो रहेछ । यहाँ माझीहरू बसोबास गर्दा रहेछन् । माछा मार्दा रहेछन् , बेच्दा रहेछन् र जीवीकोपार्जन गर्दा रहेछन् । माझीका केटाकेटीहरू स्कुल नगई डुङ्गा चलाउँदा रहेछन् र बल्छी खेल्दा रहेछन् । कलिलो अवस्थादेखि नै माझीहरूमा चेतनाको कमी रहेछ ।

चना, तरकारी, चिउरा र दहीको नास्ता खाएपछि म घुम्न निस्कन्छु र पुग्छु पहिले इन्द्रावतीको नदी किनार । कोही त्यहाँ भाँडा र कपडा धुँदैछन् । कोही नुहाउँदै छन् । र युवाहरूको एक जमात ढोलक ठटाउँदै चर्को स्वरमा गाउँदै र नाच्दै पनि छ ।

जुत्तामोजा फुकाल्छु । खुट्टा पानीमा चोबल्छु । पानी स्वच्छ छ - निर्मल, निश्चल, कंचन ! अनायास पानीसँग होली खेल्न मन लाग्छ । अँजुलीभरि पानी बटुल्छु, आफैंलाई छ्याप्छु । काठमाडौंको लामो बसाइले कहिलेकाहीं नदीमा सफा पानी बग्न सक्छ भन्ने कुरा पनि बिर्साइदिँदो रहेछ शायद !

घाम अस्ताउने बेला अझै भएको छैन । इन्द्रावतीलाई पछ्याउँदै किनारै किनार हिंड्न मन लाग्छ । कतै बालुवाको बगर भेट्छु । त्यहाँ केही लेख्न मन लाग्छ, आफ्नो यात्राको निशाना छोड्न मन लाग्छ । एउटा लट्ठी टिप्छु र कोर्छु थाहा छैन के के ! कतै बगर अग्लिएको छ, कतै नदी गहिरिएको छ । गहिराइलाई जिस्काउन मन लाग्छ । टिप्छु ससाना ढुङ्गाहरू र फाल्छु एक-एक गर्दै नदीमा । त्यसो गर्नुको कुनै लक्ष्य र उद्देश्य छैन । कहिल्यै बर्बराउँछु । कहिल्यै गुनगुनाउँछु । चलचित्रको अभिनेता जस्तो, पुस्तकको पात्र जस्तो ।

वारिपारि हरिया डाँडाहरू छन् । पातला गाउँबस्ती छन् । त्यहाँ जीवनको आफ्नै गति छ । तर त्यहाँ कत्ति पनि पागलपन छैन ।

इन्द्रावतीको कुरा अहिलेलाई यति नै, अब सुनकोशीको पालो । तर सुनकोशीको बगर पल्लोपट्टि छ । एक मन भन्छ - पारि माझी केटाहरू डुङ्गा कुरेर बसिरहेका छन्, सिठी फुकेर तिनलाई बोलाऊँ। अर्को मन भन्छ - केही बेर उक्लौं, त्यसपछि तेर्सो हिंडौं र झोलुङ्गे पूल भेटौं, अनि पारि पुगौं । आखिर दोस्रो मनको विजय हुन्छ ।

झोलुङ्गे पूलमा रोकिन्छु र सोच्छु - यो ठाउँ मेरै लोहोरे, चुप्रा, डुङ्गेश्वरभन्दा फरक छैन । मेरो जिल्लामा पनि सफा नदीहरू छन्, सुन्दर बस्तीहरू छन् । अघि बढ्छु । मान्छेहरू मलाई घोरिएर हेर्छन् । नयाँ भएर होला । कोही सम्झन्छन् म परियोजनाको कार्यकर्ता, शायद विदेशी मुद्राको तलब असुल्दै कुनै विकासे कार्यक्रमको सिलसिलामा र्सर्वेक्षण गर्न हिंडेको छु । कोही ठान्छन् म एउटा साथीसम्म लिएर नहिंड्ने एकलकाँटे मान्छे, शायद ममा कुनै खराबी छ । अनि एउटा यस्तो तेस्रो वर्ग पनि छ जो हरेक नौलो व्यक्ति देख्‍नासाथ झस्कन्छ र उसबाट टाढै रहन चाहन्छ । म बुझ्छु यी सबै कुराहरू । मलाई मतलब पनि हुँदैन । मलाई त यहाँ सुन्दर प्रकृतिका उपहारहरू प्रिय छन् । शीतल पवनको वासन्ती सर्सराहट मन परेको छ । शान्त नदीको कलकल संगीत प्यारो लागेको छ । म प्रकृतिसँग कुरा गर्छु - हाम्रो भाषा मिले पनि, नमिले पनि । कहिले चंचल केटाकेटी जस्तो, कहिले मात लागेर लट्ठिएको जँड्याह जस्तो - नदी किनारमा लड्दै र लर्बराउँदै, चिप्लँदै र चल्मलाउँदै - मेरो यात्रा जारी रहन्छ, जबसम्म घाम अस्ताउँदैन ।

दोलालघाटमा रात पर्छ । शायद काठमाडौंमा पनि । तर काठमाडौं र दोलालघाटको रात पराइमा फरक छ । दोलालघाट सरल छ । रात परेपछि उसले निदाउन मात्र जानेको छ । अरु छक्का पंजा ऊ जान्दैन ।

पूणिर्माको रात । चन्द्रमाको पूरा आकृति दोलालघाटको आकाशमा उदाउँछ । ठीक पारिपट्टि देखिने विशाल पहाडको टुप्पोमा टुसुक्क बसे जस्तो । एकटक चन्द्रमालाई नियालिरहन्छु र मलाई छोरीको याद आउँछ । आफ्नै हाड र रगत नभए के भो, ऊ मेरी पनि छोरी नै हो । त्यसले आज बिहान पहिलो चोटि आँखा उघारेर च्याँहा गरी । त्यो पनि आजदेखि हाम्रो दुनियाँको एक अंश भई । आजै बिहान त्यसलाई अस्पतालमा भेट्न जाँदा मैले भनेको थिएँ - पूर्णिमाको चन्द्रमा जस्ती यो हाम्रो जीवनको पनि जून तारा हो, शुभ प्रभात हो । किनभने ऊ हाम्री छोरी हो !

तामाङ्ग दाइ आफ्ना पाहुनासँग बहस गर्दैछन्, नेपालमा प्रचलित जातभातको विषयमा हो क्यारे । भाउजू खाना पकाउँदैछिन् । उनीहरूकी तरुनी छोरी तीर्थ टोलाएर छेउमै बसेकी छ । तीर्थको हातबाट तामाङ्ग दाइ मलाई मेवा चखाउँछन् । तैपनि त्यो मसँग बोल्दिन । मेरो कुरा ध्यान दिएर सुन्छे, बेलाबेलामा मुसुमुसु हाँस्छे र आफ्ना कुरा पनि सुनाउँछे । उसको कुरा सुन्दा लाग्छ ऊ एसएलसी परीक्षाको तयारी गरिरहेकी छ ।

खाना खाएपछि केही लेख्‍न मन लाग्छ । काठले बारेको कटेरो अनि एउटा खुला झ्याल । यसो बाहिर हर्छु चन्द्रमाको टलक सुनकोशीको जलमा परेको छ । दृश्य प्यारो लाग्छ । संगीत सुमधुर लाग्छ । तर टाउको दुखेर भारी भएको छ । त्यसैले ढल्कन्छु र निदाउने चेष्टा गर्छु । अबेरसम्म निद्रा लाग्दैन । क्षण-क्षणमा आँखा आफै उघ्रन्छ, निद्रा खलबलिन्छ । के के बर्बराउँछु ।